Tổng quan về bệnh tâm thần:
Sức khỏe tâm thần (mental health) và sức khỏe thể chất (physical health) là hai yếu tố song hành, không thể tách rời trong việc duy trì một cơ thể khỏe mạnh và cuộc sống hạnh phúc. Khi tinh thần căng thẳng, cơ thể dễ mệt mỏi; ngược lại, khi sức khỏe thể chất suy yếu, tâm trạng cũng dễ sa sút.
Căng thẳng trong công việc ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), sức khỏe tâm thần không chỉ đơn thuần là “không mắc bệnh”, mà là trạng thái cân bằng về cảm xúc, xã hội và tâm lý, khi con người nhận thức được năng lực của bản thân, đối phó hiệu quả với căng thẳng, làm việc năng suất và đóng góp tích cực cho cộng đồng.
Một số rối loạn tâm thần phổ biến gồm:
-
Trầm cảm (Depression)
-
Rối loạn lo âu (Anxiety disorders)
-
Tâm thần phân liệt (Schizophrenia)
-
Rối loạn ăn uống (Eating disorders)
-
Hành vi nghiện ngập (Addictive behaviors).
Những rối loạn này có thể ảnh hưởng đến cảm xúc, hành vi, khả năng suy nghĩ, năng suất làm việc và các mối quan hệ xã hội của người bệnh.
Dấu hiệu và triệu chứng của bệnh tâm thần:
Triệu chứng bệnh tâm thần rất đa dạng, tùy thuộc vào loại rối loạn và hoàn cảnh sống của mỗi người. Tuy nhiên, nhìn chung, chúng thường tác động đến ba khía cạnh chính: cảm xúc – suy nghĩ – hành vi.
Dấu hiệu rối loạn tâm thần ở người trưởng thành
Các dấu hiệu thường gặp gồm:
-
Cảm thấy buồn bã, trống rỗng hoặc mất hứng thú với cuộc sống.
-
Lo âu, sợ hãi quá mức hoặc cảm giác tội lỗi, vô dụng.
-
Khó tập trung, suy nghĩ rối loạn.
-
Thay đổi tâm trạng đột ngột, vui buồn thất thường.
-
Xa lánh xã hội, né tránh bạn bè hoặc công việc.
-
Mệt mỏi kéo dài, rối loạn giấc ngủ (mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều).
-
Ảo giác, hoang tưởng, cảm giác tách rời khỏi thực tế.
-
Dễ cáu gắt, hành vi bạo lực hoặc không kiểm soát được cảm xúc.
-
Thay đổi thói quen ăn uống hoặc tình dục.
-
Có suy nghĩ về cái chết hoặc ý định tự tử.
Ngoài ra, rối loạn tâm thần có thể biểu hiện qua triệu chứng thể chất như: đau đầu, đau bụng, đau lưng hoặc các cơn đau không rõ nguyên nhân.
Khi nào nên gặp bác sĩ?
Nếu bạn hoặc người thân có những dấu hiệu trên kéo dài trên hai tuần và ảnh hưởng đến công việc, học tập hoặc mối quan hệ, hãy tìm gặp bác sĩ tâm thần hoặc chuyên gia tâm lý càng sớm càng tốt.
Đặc biệt, nếu người bệnh có ý nghĩ tự tử hoặc muốn làm hại bản thân, cần:
-
Gọi 115 hoặc đến cơ sở y tế gần nhất.
-
Liên hệ đường dây nóng hỗ trợ khủng hoảng tâm lý.
-
Chia sẻ ngay với người thân, bạn bè hoặc chuyên gia để được hỗ trợ kịp thời.
Nguyên nhân gây bệnh tâm thần:
Bệnh tâm thần hình thành từ sự kết hợp phức tạp giữa yếu tố di truyền, sinh học, môi trường và tâm lý. Cụ thể:
1. Yếu tố di truyền
Những người có tiền sử gia đình mắc bệnh tâm thần (như trầm cảm, rối loạn lưỡng cực, tâm thần phân liệt) có nguy cơ cao hơn so với người bình thường. Một số gen di truyền có thể ảnh hưởng đến cách não bộ phản ứng với căng thẳng và cảm xúc.
2. Môi trường trước sinh
Khi thai nhi tiếp xúc với độc chất, rượu, ma túy, hoặc mẹ bầu chịu căng thẳng nặng nề, sự phát triển của não bộ có thể bị ảnh hưởng, làm tăng nguy cơ rối loạn tâm thần khi trưởng thành.
3. Hóa học não
Não người hoạt động nhờ các chất dẫn truyền thần kinh (neurotransmitters) như serotonin, dopamine, norepinephrine. Khi các chất này mất cân bằng, chức năng điều tiết cảm xúc bị rối loạn, dễ dẫn đến trầm cảm, lo âu hoặc các rối loạn cảm xúc khác.
Yếu tố nguy cơ:
Một số yếu tố làm tăng khả năng mắc bệnh tâm thần, bao gồm:
-
Tiền sử gia đình có người mắc bệnh tâm thần.
-
Trải qua căng thẳng kéo dài (mất người thân, ly hôn, thất nghiệp, khó khăn tài chính).
-
Bạo hành, lạm dụng hoặc bị bỏ rơi thời thơ ấu.
-
Chấn thương não do tai nạn hoặc bạo lực.
-
Lạm dụng rượu, thuốc lá, ma túy hoặc chất kích thích.
-
Thiếu mối quan hệ lành mạnh, cô lập xã hội.
-
Mắc bệnh mạn tính như tim mạch, tiểu đường, ung thư.
Theo thống kê, cứ 5 người trưởng thành thì có ít nhất 1 người từng trải qua một dạng rối loạn tâm thần trong đời.
Biến chứng của bệnh tâm thần:
Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh tâm thần có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng:
-
Suy giảm chất lượng cuộc sống, mất niềm vui và động lực sống.
-
Đổ vỡ các mối quan hệ, ly hôn hoặc cô lập xã hội.
-
Giảm hiệu suất học tập, công việc, thậm chí mất việc.
-
Lệ thuộc rượu, thuốc lá, ma túy.
-
Tự làm hại bản thân hoặc người khác.
-
Suy giảm miễn dịch, dễ mắc bệnh thể chất như tim mạch, tiểu đường, béo phì.
Mối liên hệ giữa sức khỏe tâm thần và thể chất:
Mối liên hệ giữa sức khỏe tâm thần và thể chất
Tâm thần và thể chất có mối liên hệ hai chiều:
-
Người bị trầm cảm hoặc lo âu có nguy cơ cao mắc bệnh tim, đột quỵ, tiểu đường hoặc rối loạn giấc ngủ.
-
Ngược lại, người mắc bệnh mạn tính kéo dài dễ bị rối loạn tâm thần do đau đớn, căng thẳng hoặc cô lập xã hội.
Do đó, chăm sóc song song sức khỏe tinh thần và thể chất là chìa khóa giúp cơ thể phục hồi nhanh hơn và sống khỏe hơn.
Cách phòng ngừa bệnh tâm thần:
Cách chăm sóc và phòng ngừa bệnh tâm thần hiệu quả
Không có biện pháp phòng ngừa tuyệt đối, nhưng bạn có thể giảm nguy cơ và kiểm soát triệu chứng sớm bằng cách:
- Nhận biết sớm dấu hiệu bất thường – nếu cảm thấy buồn bã, lo âu hoặc mệt mỏi kéo dài, hãy tìm sự hỗ trợ.
- Khám sức khỏe định kỳ – giúp phát hiện sớm các rối loạn liên quan đến nội tiết, thần kinh hoặc tác dụng phụ của thuốc.
- Duy trì lối sống lành mạnh – ăn uống đủ chất, ngủ đủ, tập thể dục đều đặn, hạn chế chất kích thích.
- Giữ kết nối xã hội – thường xuyên chia sẻ, trò chuyện với người thân, bạn bè hoặc nhóm hỗ trợ tinh thần.
- Quản lý căng thẳng – thông qua thiền, yoga, viết nhật ký hoặc các hoạt động thư giãn.
- Tuân thủ điều trị của bác sĩ – kết hợp liệu pháp tâm lý, thuốc điều trị và lối sống phù hợp.
Sức khỏe tâm thần là nền tảng cho một cuộc sống khỏe mạnh và hạnh phúc.
Hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng ngừa rối loạn tâm thần giúp chúng ta chủ động bảo vệ tinh thần, duy trì năng lượng tích cực, và giảm nguy cơ mắc bệnh thể chất nghiêm trọng.
